Jaren geleden fietste ik nog wel eens door de pas aangelegde wijk Tabaksteeg. Je passeert straatnaamborden, leest hoe de straat heet en misschien – in het voorbijgaan – ook nog de summiere ondertekst. Op sommige borden lees je dan ‘verzetsstrijder’ en wat jaartallen. En je fietst weer door. Ik ben geen geboren en getogen Leusdenaar, dus namen zeggen me niet zoveel. Tot enkele weken geleden. Toen las ik ‘Ondergronds in de Tweede Wereldoorlog’, het nieuwste boek van José Huurdeman. In dat best wel lijvige boekwerk kwam ik alle verzetshelden uit Leusden tegen, die hun namen schonken aan straten in de Tabaksteeg: Bab van Garderen, Karel Brouwer, Karel van Ginkel, Kees van Burgsteden, Petri Markenstein, Reinier Roest, Rita de Voogd en Wim Vrijhoef. Deze genoemde acht vrouwen en mannen vormen echter slechts een klein deel van de namen die in het nieuwste boek van Huurdeman de revue passeren.
Dus snel naar de schrijfster en het boek. De schrijfster, José Huurdeman, is niet onbekend met de Leusdense geschiedenis. Zij is niet alleen een geboren en getogen Leusdenaar, maar ook publiceerde zij in voorgaande jaren boeken over het wel en wee van haar geboortestreek. Zo schreef zij een boek over meer dan een eeuw geschiedenis van generaties Hamersveldse vrouwen, over de evacuatie van de burgerbevolking van Achterveld, Stoutenburg, Hamersveld en Leusbroek in de Meidagen 1940 en over de belevenissen van Evert Reemst, boer op landgoed Den Treek – Henschoten.
En nu is daar dan ‘Ondergronds in de Tweede wereldoorlog’. De titel van het boek heeft als subtekst meegekregen ‘Verhalen uit de Gelderse Vallei, Veluwe en Krimpenerwaard’. Dat beslaat een groot gebied. Maar dat kan ook niet anders, immers oorlog en verzet is grenzeloos. Hoofdreden van de uitstap naar de Krimpenerwaard is het feit dat het verzetsman Karel van Ginkel in het Leusdense te heet werd onder zijn voeten en hij moet vluchten naar de Krimpenerwaard om daar zijn verzetsactiviteiten voort te zetten.
Het is af en toe lastig om de samenhang tussen de hoofdstukken onderling en binnen de hoofdstukken direct te vatten. Maar in de inleiding van haar boek vermeldt José Huurdeman duidelijk hoe de verhaallijnen in elkaar steken en waarom de opzet van het boek is zoals die is. Ze vertelt ook dat het schrijven van het boek een puzzel was, waarvan ze de stukjes in ruim vijf (!) jaren verzamelde. Een waar monnikenwerk!
Het eerste hoofdstuk is – niet onterecht – ingeruimd voor Karel Brouwer en Rita Brouwer – de Voogd. Een nog jong echtpaar dat hulp aan onderduikers combineerde met, zoals het heden ten dage heet, identiteitsfraude en gerommel met bonkaarten vanuit het Leusdense gemeentehuis. Papier maakt weinig lawaai, dus ‘geruisloos’ verzet, maar niet minder dan levensgevaarlijk! En toch deden ze het … In de Canon van Nederland zult u dit ‘stille ambtenaren verzet‘ niet tegenkomen. Gelukkig is daar de Leusdense canon die dit wel voor het voetlicht brengt (zie: https://www.entoen.nu/nl/utrecht/regio-eemland/leusden/karel-brouwer).
Gaandeweg het boek wordt het voor mij al snel duidelijk dat in het slaperige stukje Gelderse Vallei veel meer ondergronds gebeurde dan ik aanvankelijk wist. En doordat, voor een niet in de streek gewortelde lezer, namen en gebeurtenissen over elkaar heen buitelen, wordt ook pijnlijk duidelijk dat achter één slachtoffer van de Duitse terreur, een veelvoud van mensen om het slachtoffer heen, ook slachtoffer is, ontredderd achterblijft of hun leven lang verdriet met zich mee moet dragen.
Veel aandacht wordt gewijd aan de maar liefst vier zogenaamde afwerpterreinen beoosten het Valleikanaal in de gemeente Leusden. Ook gaat één hoofdstuk over burgemeester De Beaufort, die op zijn post bleef tijdens de bezetting. En dat is maar goed ook. Volgens Huurdeman wist hij van die afwerpterreinen, net zoals van het feit dat er ‘geruisloos verzet’ gepleegd werd op het gemeentehuis. Zijn zoon Arnoud Jan was overigens zelf betrokken bij het verzet. En dan nog blijkt direct na de oorlog dat er autochtone Leusdenaren zijn die deze burgermeester wilden wegzuiveren, omdat hij geen plaats maakte voor een NSB burgemeester. Huurdeman maakt in haar boek duidelijk dat bij het aftreden van De Beaufort, Leusden veel slechter af zou zijn geweest. Zo zal hij ook wel kennis gedragen hebben van de onderduikadressen in zijn gemeente. De schrijfster somt er daar moeiteloos een negental van op!
En tenslotte nog iets over de vormgeving. Wat het boek zo prettig leesbaar maakt is dat de hoofstukken niet perse in een bepaalde volgorde gelezen hoeven te worden. Ieder hoofdstuk laat een eigen verhaal horen. Het boek is rijk geïllustreerd met schitterende en unieke foto’s. Er zijn aparte kadertjes ter ondersteuning, verduidelijking en verdieping van de teksten van de hoofdstukken en aan het eind van ieder hoofdstuk staan de noten. Vol piëteit sluit ieder hoofdstuk af met een dubbel omlijnd kader waarin de omgekomen slachtoffers, genoemd in de tekst, gememoreerd worden. En dat zijn er helaas nog al wat. De uitklapbare voor- en achterflap geven versimpelde kaartjes weer met daarop de belangrijkste plaatsen die in het boek ter sprake komen. En wat is dat toch met die cover? Hij intrigeert mij. Steeds moet ik er weer naar kijken. De Leusdense Studio Herder die het binnenwerk van het boek vorm gaf, ontwierp ook de omslag. Naar mijn mening een waar kunstwerk, dat feilloos de inhoud en de spanning van het boek weergeeft. Een achttal parachutes met ontplooide koepels waaronder de wapencontainers aan hanglijnen bevestigd zijn, zweven onafwendbaar naar de aarde. Daar worden ze opgewacht door vier mannen. Roerloos en zwijgend staan ze daar, in spanning, anoniem, maar vastberaden. Ze zijn van de ondergrondse. Duistere tinten – want wapendroppingen gebeurde altijd ’s nachts – overheersen de cover, behalve in één bovenhoek, daar gloort het licht …
Met dit boek van José Huurdeman is weer een relatief stukje onbekende regionale historie tot leven gekomen. Veel werk, dankbaar werk, mooi boek!
En dan hoor ik in een interview met ‘Radio M Utrecht’ José Huurdeman stellig beweren dat dit haar laatste boek is geweest. Ik ben benieuwd of dit klopt …
Titel: Ondergronds in de tweede wereldoorlog – Verhalen uit de
Gelderse Vallei, Veluwe en Krimpenerwaard
Auteur: José Huurdeman
Uitgegeven door: Historische Kring Leusden
ISBN/EAN: 978-90-829698-0-1
NUR: 686 (Moderne geschiedenis van 1870 tot heden)
Verkoopadressen: Dit boek is te bestellen via de webshop van de HKL
(boeken.historieleusden.nl) of bij The Read Shop op de
Biezenkamp in Leusden, Bruna op de Hamershof in Leusden,
Spar Schouten in Achterveld, VVV in Leusden, The Read
Shop aan de Leusderweg in Amersfoort, Boekhandel
Veenendaal aan de Langestraat in Amersfoort, Van Lunteren
Boek en Buro in Woudenberg, Hoeve De Beek in Woudenberg
en The Read Shop Goverwelle in Gouda
Prijs: € 19,95 (+ eventuele portokosten bij verzending)
Na afloop van de ‘Regioquiz’, tijdens de afgelopen Koningsdag in Amersfoort, overhandigde José Huurdeman haar boek ‘Ondergronds’ aan Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins der Nederlanden. Het boek verdween daarna – zoals op de foto te zien is – via burgemeester Bolsius naar hofdame van dienst Jonkvrouw van Karnebeek, die er ongetwijfeld voor zorg gedragen heeft dat het boek uiteindelijk in de boekenkast van de Koning zou belanden.